Vor Navigation *:Tr


Merhaba sevgili dostlar, FlyTHY eğitim departmanı olarak görsel eğitim dokümanlarımızı yayınlamaya devam ediyoruz.

Bazı arkadaşlarımızın özellikle bu işe yeni başlayıp, az çok FMC kullanmayı öğrendikten sonra VOR DME yaklaşması gerektiren meydanlara bile tamamen FMC programlayarak yaklaşmaya çalıştıklarını, oysa ki Sn. Hasan Ünsac hocamızın her zaman dediği gibi 10.000 ft. altında FMC yi pek kullanmamamız gerektiğini, ufak geometrik hesaplar yaparak yaklaşmamızı son derece zevkli hale getirebileceğimizi, uçağın bizi değil, bizim uçağı yönlendirebileceğimizi belirtmeliyim. Geçen akşam tesadüfen şöyle bir yazışmaya şahit oldum…:

Burada arkadaşımız muhtemelen GAYEM varışlı bir rota ile Istanbul’a yaklaşmakta iken ATC nin online olmasından sonra kendisine “direkt YAA sonrasında SADIK” verilmiş, FMC de işleri birbirine katmış, ve tamamen oryantasyonunu kaybederek text muhaberatın da vermiş olduğu sıkıntı ile muhtemelen ne yapacağını şaşırmıştır. FlyTHY olarak, gelişen her durumda reaksiyon gösterebilen; ne yapıyor olduğunu, ne yapması gerektiğini veya ne yapacağını bilip süratle uygulayabilen ve hem hobimizi icra eden hem de milli bayrak taşıyıcımızı en iyi şekilde temsil eden vpilotlar yetiştirmek temel amacımız olduğundan alet uçuşu bilgisi zayıf arkadaşların bilgisini geliştirmeye yönelik olarak bir örnek durum inceleyeceğiz…:

ÖRNEK :

SENARYO :

  1. Vpilotumuz yerel saat ile 2200 sularında Ankara’dan (LTAC) havalanıp İstanbul Atatürk havaalanına (LTBA) uçuş yapıyor.
  2. Kalkış öncesi METAR alarak inişini 17L pistine yapacağını tespit eder.
  3. FMC yi GAYEM varışlı olmak üzere ayarlar ve havalanır.
  4. Herhangi bir ATC mevcut değil.
  5. 6000 ft civarlarında uçuşunu tamamen autopilota devrederek web sayfalarında gezinmeye, kahvesini yudumlamaya başlar. 10.000 ft. sonrası uçuşu daha çabuk bitirebilmek adına DCT GAYEM (FMC de GAYEM i en üste taşıyarak direkt GAYEM) yapmaya karar verir, uygular.

DURUM :

  1. Kalkıştan yaklaşık 10 dk. kadar sonra LTBA’da hava durumu değişmiş ve rüzgar 35R pistine inmeyi gerektirecek bir hal almıştır.
  2. Havasahasının boş olmasından dolayı 122.80 de bu konuda rapor veren kimse olmadığından vpilotumuz durumun farkında değildir.
  3. GAYEM’e doğru alçalma başlattıktan sonra GAYEM’e 40 nm kala birden bire LTBB_CTR online olur ve kendisi ile irtibat kurulmasını ister.
  4. İrtibat sonrası LTBB_CTR..: “direkt Yalova VOR, sonrasında SADIK” komutu verir.
  5. Vpilotumuz geri okuma sonrası hemen FMC ye yeni durumu girmeye çalışır, ancak bir şekilde tüm FMC rotası silinir, her girişimi hata mesajı ile sonuçlanır, pilotumuz panik yapar ve FMC navigasyonundan vazgeçer. FS i kapatmayı bile düşünür ama Euro-book kaydı nedeniyle bundan da vazgeçer. (Aslında FMC doğru hareket edildiğinde böyle bir sonuç vermez ama bu konuyu başka bir eğitim konusu yapalım)

GÖREV :

  1. Uçağınızı VOR navigasyonu ile YAA VOR’a yönlendirin,
  2. YAA VOR sonrası SADIK a yönlendirin,
  3. Tüm bunları FlyTHY ailesine yakışır şekilde icra edin,
  4. Güvenli bir şekilde 35R pistine inin.

YAPILACAKLAR :

  1. Öncelikle YAA VOR un uçağımıza göreceli olarak nerede olduğunu bulmamız gerekiyor. Uçuşun her anında “durumsal farkındalık” gereği çok hızlı bir durum değerlendirmesi yaptığımızda öncelikle bizim doğudan batıya doğru uçtuğumuzu, YAA VOR un hafif “batı – güneybatı veya güneybatı“ istikametinde kaldığını bilmemiz gerekiyor. (Coğrafi bilgi). Demek ki, sola 30-40 derecelik bir dönüş yapacağız. Ayrıca, halen alçalıyoruz. Ancak katedeceğimiz mesafenin uzamış olduğunu da unutmamalıyız. Eğer az önce uyguladığımız varyo ile alçalmaya devam edersek çabucak alçalıp ATC nin verdiği irtifaya iner, belki bir süre düz uçuş yapmak durumunda kalabiliriz. FlyTHY olarak uçuş ekonomisi politikasını benimsediğimizden varyoyu biraz düşürerek alçalmaya devam etmekte fayda var. (As real as it gets !) Yakında uçuşlarda yakılan yakıt miktarlarının ortalamalarını inceleyeceğimizi, fazla yakmış olan arkadaşlara neden fazla yaktıklarını soracağımızı da belirtelim !

  1. YAA VOR’un frekansı olan 117.7 yi set edip, COURSE düğmesini çevirerek YAA VOR’una ulaşmak için dönmemiz gereken istikamet açısını bulmalıyız. (HEADING değerini). Bu düğmeyi ne kadar çevireceğiz? Tabii ki VOR iğnesi tam ortaya gelene kadar. Bu işlemi yaparken VOR iğnesi üzerindeki okun konumuna çok dikkat etmeliyiz. Bildiğiniz gibi bu okun 2 konumu var, birisi TO konumu yani burada YAA VOR una olan heading değeri, diğeri FROM yani YAA VOR’dan olan heading değeri. Ok ucu karşıyı gösterirken TO değeri, geriyi gösterirken FROM değeri okunur. Aldığınız açıya veya ok ucunun yönüne dikkat etmezseniz okuyacağınız değer 180 derece farklı olup sizi YAA VOR una yaklaştırmak yerine tam tersine uzaklaştıracak bir açı değeri olur. Aşağıdaki ilk resimde FROM değeri alınmış, yani YAA VOR unun 241 radyali üzerinde bizi tam ters istikamete uzaklaştıracak heading değeri alınmıştır. Bu değeri MCP de heading olarak bağlarsanız (061 değerini) YAA VOR dan uzaklaşmaya başlarsınız. Aşağıdaki ikinci resimde ise bizi YAA VOR unun tam üzerine yönlendirecek olan heading değeri alınmıştır. Bu heading değeri bizi YAA VOR unun 241 radyali üzerinde Yalova’ya yaklaştıracaktır. Artık yapılacak tek şey bu değeri MCP ye bağlayıp FMC den çıkmak ve HDG modu ile oraya yönelmek.

  1. Biz YAA VOR una doğru HDG modunda dönmeye başladığımızda birden bire uçak dönemeyeceği (dönüş belli bir süre alacağı) için VOR iğnesi merkezden sapacaktır. Bizim yapmamız gereken şey iğne saptıkça course düğmesini çevirerek yeni heading okumak ve bu heading değerini sürekli MCP de HDG olarak set etmektir.
  2. Dönüşümüzü tamamladıktan sonra VOR iğnesi ortada, ok ucu karşıyı (TO) gösteriyor durumda ise hemen VOR LOC tuşuna basmamız gerekiyor. HDG ile gitmeye devam etmek sizi bir süre sonra rüzgar, arzın dönüşü, gyro etkisi gibi sebeplerden dolayı istikametten saptıracaktır. VOR LOC ile gittiğimizde ise uçak bizi YAA VOR’a götürecek olan radyale oturacak ve bir daha o radyali bırakmayacaktır.

  1. Peki bu radyal dediğimiz şey nedir? Bir VOR istasyonu şu şekilde çalışır : VOR istasyonu 360 derece etrafına 360 ayrı sinyal yayar. Siz uçağınızın COURSE değerine ne girerseniz o sizin gitmek istediğiniz istikamet demektir. Örneğin Course değerini 280 girdiniz. VOR LOC modunda, VOR iğnesi tam ortada ve ok ucu karşıyı gösteriyor, bu durumda siz VOR istasyonunun 100 derece radyalini yakalamışsınız, VOR tam karşınızda ve yaklaşıyorsunuz demektir. İstikamet açınız ise 280 derecedir. Gözünüzü DME ye diktiğinizde DME nin giderek azaldığını göreceksiniz. Course değerini 280 girdiniz. VOR LOC modunda, VOR iğnesi tam ortada ve ok ucu geriyi gösteriyor, bu durumda siz VOR istasyonunun 280 derece radyalini yakalamışsınız, VOR tam arkanızda ve uzaklaşıyorsunuz demektir. İstikamet açınız yine 280 derecedir. Gözünüzü DME ye diktiğinizde DME nin giderek arttığını göreceksiniz. İki durumun farkı sizin yakaladığınız radyalin farklı olmasıdır.

  2. YAA VOR ‘unun 058 radyalini yakaladık, VOR iğnesi ortada, ok ucu karşıyı gösteriyor, DME giderek azalıyor, yani YAA VOR’a yaklaşıyoruz. Unutmayın : VOR’un tam üzerinden geçerken uçağımız kısa bir süre için VOR sinyalini kaybedecek. Bu an içerisinde uçak mevcut başı koruyacak ancak VOR’u az bir mesafe geçtikten sonra tekrar yakaladığında eğer aynı istikamette devam etmeyip belli bir istikamete döneceksem bana fazladan dönüşe mal olacak. Biz YAA VOR’dan sonra SADIK’a döneceğimize göre DME azalırken ne yapacağımı şimdiden hesaplamam lazım.

  1. SADIK neresi? LTBA haritası YAA Arrival STAR ına baktığımda YAA VOR’dan 300 derecede 22 nm mesafede olduğunu görüyorum. Ya da, YAA VOR 300 derece radyalinde 22 DME de diyebilirim. O zaman, madem SADIK’a dönüşümü tam YAA VOR üzerinde yaptığımda sinyal kaybı nedeniyle fazladan dönüşler olacak, o halde YAA VOR’una varmadan SADIK için gerekli dönüşü başlatmalıyım.

  2. Bunu da şu şekilde yapacağız. Ben şu an YAA VOR ‘una 238 derecelik bir heading ile yaklaşıyorum. YAA VOR’dan sonra SADIK’a dönmek için uygun radyali yakaladığımda ise baş istikametim 300 olacak. 300 - 258 = 42 derece. Demek ki 42 derecelik dönüş yapacağım. Prensibimiz şu : Bu dönüşün yarısını ben yapayım, yarısını ise VOR LOC ile gerekli sinyali yakalamış olan uçağım yapsın. Bu sinyali kaybetmemek için de ben tam VOR üzerine gelene kadar değil belli bir mesafe kalana kadar bekleyeyim sonra dönüşü kendim başlatayım. O halde ATC bana direkt YAA VOR dedikten sonra ben frekans, course ve heading ayarlamasıyla YAA VOR ‘unun bir radyaline oturup yaklaşmaya başladıktan sonra şunları yapmalıyım. YAA VOR sonrası ne kadarlık bir dönüş yapacağım? 42 derecelik. Bunun yarısı kaç derecedir? 21 derece. YAA VOR sonrası sağa mı yoksa sola mı döneceğim (SADIK için)? Sağa döneceğim. Sağa dönmek için açılar büyür mü küçülür mü? Büyür. Mevcut baş açım kaç? 238 derece. O halde dönüş miktarının yarısı olan 21 dereceyi mevcut baş açıma eklersem ne olur? 259 derece olur. Bulduğumuz bu değeri MCP ye set ederim, ancak HDG moduna geçmem.

  1. Tam YAA VOR’una 2 – 2,5 nm kala HDG moduna geçersem uçak sağa dönüşe başlar. Bu esnada COURSE değerimi 300 yapıp VOR LOC a basarsam bir süre sonra uçak YAA VOR’un 300ncü radyalini yakalayacak, gerekli dönüşü yapacak ve stabil bir hale geldiğinde VOR iğnesi ortalanmış, ok ucu geriyi gösterir halde DME artıyor olacaktır. DME niz 22 yi gösterdiği anda da siz SADIK üzerine gelmişsiniz demektir. Zaten merak etmeyin, tüm bunları doğru yapmış iseniz SADIK’a yaklaşırken ATC size 35R pisti için muhtemelen vektör verecek, bir süre sonra da ILS yaklaşmasına serbest bırakacaktır.

  1. Bu uygulamalarımız esnasında alçalma profilini dikkate almadık. Tabii ki ATC sürekli olarak alçalacağımız irtifaları bildirecektir. Bunların planlamasını pilot mesuliyetine bıraktım. Alçalma planlaması başka bir eğitim konumuz olacaktır.

  1. Gerisini resimlemeye gerek yok sanırım, hepimizin iyi bildiği ILS yaklaşma. Demek ki FMC resetlense bile panik yapmaya gerek yokmuş.

  2. Bu örneği uygulamak isteyen arkadaşlara tavsiyem GAYEM’e 45 ya da 35 nm kala uygulasınlar. Böylece ufak tefek açı farklılıkları oluşacak yeni hesaplamalar yapmak durumunda olacaklardır. Deneme yapılmadan sadece okuma düzeyinde pek anlaşılmayabilir. 1-2 denemeden sonra pek çok yeni başlayan arkadaşımız bu uygulamayı çok sevecek, muhtemelen yurt içi uçuşlarını VOR to VOR navigasyonuyla FMC kullanmadan yapmaya, SID ve STAR uygulamalarını manuel yapmaya, VOR yaklaşmalı meydan aramaya başlayacaklardır.

  3. Son bir önemli husus, eğer establish olmak istediğimiz VOR radyaline mevcut baştan dönüş açımız 90 dereceden fazla ise (aşağıdaki resimdeki şekilde ise) o halde yukarıda anlatılan teknik yerine pratik bir yağmur damlası dönüşü uygulamaları daha uygun olacaktır.

Turkish Virtual Eğitim Departmanı adına,
Bahadır ALKES